Xorazm Maʼmun akademiyasi raisi, biologiya fanlari doktori, professor Abdullayev Ikram Iskandarovich bilan suhbat

 –Yaqinda Davlatimiz rahbari Islom sivilizatsiyasi markaziga tashrif buyurib, markaz oldida turgan muhim vazifalar haqida gapirib o‘tdi. Ushbu markazning yaqin hamkorlaridan biri, shuningdek, Markaz kengaytirilgan ilmiy kengashi aʼzosi sifatida uning kontentini yana-da boyitish bo‘yicha qanday takliflarni ilgari surmoqchisiz?

Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev joriy yilning 29 yanvar kuni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazida olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari bilan yaqindan tanishdi. Bu majmua tariximizda ilgari bo‘lmagan ulkan va Markaziy Osiyoda, qolaversa, o‘ziga xos milliy arxitekturasi bilan alohida ajralib turuvchi yagona noyob loyiha hisoblanadi.

Prezident xalqimizning boy va betakror merosiga oid ko‘p kitoblar, turli o‘lkalarga sochilib ketgan qo‘lyozmalar, noyob maʼlumotlar, sanʼat asarlari, mana shu markaz sabab bir joyga to‘planayotganligini bildirib, endi ularni faqat ajdodlarimiz merosi sifatida saqlamasdan, faol ilmiy isteʼmolga kiritish, aholimiz, yoshlarimizga tushunarli tilda yetkazish, jahon jamoatchiligiga keng targ‘ib qilish kerakligini alohida taʼkidlab o‘tdi.

Albatta davlatimiz rahbarining ushbu so‘zlaridan kelib chiqib, alohida taʼkidlab o‘tmoqchimanki, xali xalqimiz qo‘lida, uyida saqlanib kelinayotgan ko‘plab noyob qo‘lyozmalar mavjud. Ularga Sharq mutaffakir allomalarimizning dunyo ilm-faniga va islom sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissalarini ushbu qo‘lyozmalarni shu kabi ilmiy tadqiqot markazlariga topshirish orqali millatimizning yorqin ishlarini ko‘rsatib berish bilan savobli hamda xayrli ishlarga qo‘l uriyotganligini tushintirish va targ‘ib ishlarni amalga oshirish zarur deb bilaman. Shu asosda biz markaz kontentini yana-da boyitishga o‘z hissamizni qo‘shamiz.

Majmuada “Islomdan avvalgi sivilizatsiyalar”, “Birinchi Renessans davri”, “Ikkinchi Renessans davri”, “O‘zbekiston XX asrda”, “Yangi O‘zbekiston – yangi Renessans” kabi bo‘limlar tashkil etiladi. Prezidentimiz mazkur bo‘limlarning ilmiy konsepsiyasi, yaratilgan sharoitlarga alohida eʼtibor qaratdi. Sanab o‘tilgan davrlar tarixi turli tarixiy topilmalar, qo‘lyozma manbalar, suratlar va multimedia vositalari orqali namoyish etilgan.

Men Markazning yaqin hamkorlaridan biri, shuningdek, Markaz kengaytirilgan ilmiy kengashi aʼzosi sifatida yana shuni alohida taʼkidlashim mumkinki, “Birinchi Renessans davri” Xorazm Maʼmun akademiyasida faoliyat ko‘rsatgan Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr ibn Iroq va boshqa allomalar hamda ularning shogirdlari shajarasini interfaol xarita yordamida yoritish, namoyish qilish, albatta “Islomdan avvalgi sivilizatsiyalar”, “Birinchi Renessans davri”, “Ikkinchi Renessans davri, ushbu davrlarga xos buyuk ajdodlarimizning qoldirgan ilmiy-maʼnaviy merosi, noyob qo‘lyozma manbalar dunyoning barcha burchaklariga tarqalganligini, mazkur maskan haqiqiy ilm fan va Islom sivilizatsiyasi markazi ekanligini ifodalovchi loyiha hisoblanadi.

–Xorazm Maʼmun akademiyasi markaz fondi va kontenti bo‘yicha qanday loyihalarni taklif etmoqchi?

Biz Xorazm Maʼmun akademiyasi tomonidan Markaz fondi va kontenti bo‘yicha “Xorazm Maʼmun akademisida faoliyat yuritgan allomalar asarlari qo‘lyozmalari katalogini yaratish” loyihasini taklif etmoqchimiz. Bu loyiha asosan dunyo fondlarida saqlanayotgan Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Iroq, Abu Ali ibn Sino va akademiyaning boshqa allomalari asarlari qo‘lyozmalarini aniqlash, ularning umumiy katalogini yaratish, tarqalish geografiyasi xaritasini tuzish va ekspozitsiyasiyada aks ettirishga qaratilgan. Shuningdek, Xorazm Maʼmun akademiyasida faoliyat ko‘rsatgan allomalarning globus atrofidagi muloqotlarini aks ettiruvchi lazer galagrammalaridan ham foydalanish ushbu davr xos xususiyatlarni namoyon qilishda muhim o‘rin tutadi.

–Maʼlumki, birinchi renessansda davrida Xorazm hududida juda katta kashfiyotlar amalga oshirilgan. Bugungi kunda xorazmlik olimlar qanday yirik loyihalar ustida ish olib borishmoqda?

Xorazm Maʼmun akademiyasi olimlari, jumladan, arxeologiya va tarix sohasida Xorazmning qadimgi va o‘rta asrlar shaharsozligi hamda ko‘chmanchi chorvadorlar madaniyatiga mansub yodgorliklarni tadqiq qilib kelmoqda.

Xorazm Maʼmun akademiyasi olimlari hozirgi kunda Xorazm viloyatidagi Chap qirg‘oq Kat-qalʼani tadqiq qilish asnosida Xorazmning qo‘shni etnik-madaniy hududlar bilan o‘zaro munosabatlari, davrlashtirish, ijtimoiy tuzum, iqtisodiyot va madaniyat bilan bog‘liq qadimgi va o‘rta asrlardagi tarixiy jarayonlarning muhim muammolarini o‘rganishga alohida eʼtibor qaratmoqda.

Chap qirg‘oq Kat-qalʼa yodgorligida amalga oshirilgan izlanishlar qadimgi davrda Xorazm vohasida ommaviy urbanizatsiya jarayonlari masalasi va shaharlarning topografik tuzilishiga doir muhim maʼlumotlarni taqdim qilmoqda.

Yodgorlikni tadqiq qilishda xorijiy mutaxassislar bilan ham hamkorlikda faoliyat amalga oshirilib, aniqlangan moddiy ashyolarning namunalari Ispaniyaning Barselona universiteti va Buyuk Britaniyaning Linkoln universiteti laboratoriyalarida o‘rganilmoqda.

Chap qirg‘oq Kat-qalʼaning moddiy madaniyatini tahlil qilish antik va o‘rta asrlarda shahar madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi jarayonining o‘ziga xosligini kuzatish imkonini beradi.

Yodgorlikda olib borilgan tadqiqotlar, uni o‘rganilishining istiqbollari tarixiy-arxeologik turizmni rivojlantirishda juda katta imkoniyatlarga ega ekanligini ko‘rsatdi.

O‘z navbatida Xorazm Maʼmun akademiyasi olimlari Xorazm vohasining janubiy sarhadlarida arxeologik qidiruv ishlarini ham amalga oshirib, yangi arxeologik obyektlarni aniqlash, ularning tarixiy ahamiyatini ko‘rsatib berish, arxeologik yodgorliklar katalogini yaratish ustida ham ish olib bormoqda.

Xorazm viloyatining Ko‘shko‘pir, Xiva va Tuproq-qalʼa tumanlarida olib borilgan arxeologik qidiruv ishlari natijasida Xorazmning janubida Qoraqumga tutash hududlarda, Amudaryoning eski o‘zanlari atrofida antik va o‘rta asrlarga oid aholi manzilgohlari, o‘rta asr qabristoni, Qizilqum bilan yondosh Amudaryo sohili bo‘ylarida bronza davri, antik davr va ilk o‘rta asrlarga oid ko‘chmanchi chorvadorlar madaniyatiga mansub mozor-qo‘rg‘onlar aniqlandi.

–Mazmunli suhbatingiz uchun tashakkur!

Durdona Rasulova suhbatlashdi.